Rok 1918 to rok 100. rocznicy odzyskania przez Polskę Niepodległości. Nie możemy jednak zapomnieć o innym bardzo ważnym jubileuszu – 155 lat temu wybuchł największy zryw niepodległościowy w dziejach Polski, Powstanie Styczniowe.

Podczas walk trwających od stycznia 1863 roku do jesieni 1864, powstańcy stoczyli ponad 1200 bitew i potyczek. Działania zbrojne nie ominęły także terenu gminy Wiązowna. Wydarzenia, jakie rozegrały się 3 marca 1863 roku na polach wokół wsi Poręby są praktycznie nieznane. Dlatego też Projekt Historyczny „Konspiracja” wyszedł z inicjatywą upamiętnienia nie tylko samej bitwy, ale ogółu działań powstańczych w naszej gminie. W sobotę 3 marca, czyli dokładnie w dniu rocznicy, w części odtworzyliśmy to wydarzenie. Mimo siarczystego mrozu, reprezentanci i sympatycy projektu w umundurowaniu z czasów Powstania Styczniowego stawili się o godzinie 10 przed kapliczką z tablicą pamiątkową w Porębach. Przyszło też wielu mieszkańców naszej gminy!

Krótką uroczystość otworzyła Paulina Sokół – dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Wiązownie. Następnie, po krótkim rysie historycznym, odczytany został apel pamięci. Po salwie honorowej i złożeniu kwiatów, głos zabrał wójt gminy – Janusz Budny oraz prezes otwockiego oddziału PTTK – Paweł Ajdacki, który w roku 2003, wyszedł z inicjatywą wyremontowania mogiły powstańców nad Świdrem i zapoczątkował coroczne spotkania w tym miejscu, w rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego. Dzięki jego pracy badawczej, znamy dziś wiele szczegółów walk powstańczych na terenie naszej gminy.

Po zakończeniu części oficjalnej, krótkiej rozmowie z mieszkańcami i wykonaniu pamiątkowych fotografii, oddział rekonstruktorów odszedł na zachód, by pod osłoną lasu i wału wydmowego przejść do Glinianki. Wędrówka przez las pozwoliła wczuć się rekonstruktorom w klimat wydarzeń sprzed 155 lat. Kiedy oddział zbliżał się do Glinianki, otrzymał informacje od zwiadowców, że pod kościołem oczekuje rosyjski patrol. Powstańcy zdecydowali podzielić siły na dwie części i przeprowadzić natarcie na carskich żołnierzy z różnych kierunków. Dzięki temu odnieśli szybkie zwycięstwo. Inscenizacji potyczki przyglądało się z zaciekawieniem wielu mieszkańców Glinianki, ale także osób specjalnie na tę okazje przybyłych z dalszych stron. Należy dodać, że inscenizacja potyczki w Gliniance została zorganizowana, by większa liczba mieszkańców mogła dowiedzieć się o obchodzonej rocznicy bitwy pod Porębami – historycznie, w samej Gliniance walki nie miały miejsca.

Po zakończeniu inscenizacji, widzowie mieli okazję z bliska obejrzeć stroje, wyposażenie i uzbrojenie zarówno powstańców jak i żołnierzy rosyjskich. Członkowie Projektu Historycznego „Konspiracja” zadbali o to, aby mieć ze sobą rożne typy uzbrojenia, jakie wykorzystywane było w czasie Powstania Styczniowego, dzięki czemu łatwiej było prowadzić opowieść historyczną. Po krótkim wypoczynku na plebanii i wykonaniu pamiątkowej fotografii przed wejściem do kościoła, oddział przemieścił się do Malcanowa, gdzie nad stawem oczekiwali już strażacy z malcanowskiej OSP. Rekonstruktorzy przy ognisku spotkali się z mieszkańcami. Wielowątkowe dyskusje historyczne tam prowadzone dotyczyły nie tylko czasów Powstania Styczniowego. Następnym przystankiem na trasie rekonstruktorów był Żanęcin. Sprzed świetlicy wiejskiej oddział w szyku wyruszył w kierunku rzeki Świder. Przed przekroczeniem drogi krajowej nr 17, rekonstruktorzy złożyli kwiaty i znicze pod krzyżem, który upamiętnia inne wydarzenie z roku 1863 – potyczkę oddziału majora Józefa Jankowskiego, w wyniku której udało się odbić około 40 Polaków, siłą wcielonych do rosyjskiego wojska (miało to miejsce 25 maja).

Po przekroczeniu drogi, wśród malowniczych krajobrazów zakoli Świdra, rekonstruktorzy pokonali ostatni odcinek trasy – do mogiły w Emowie. Tam złożeniem wieńca i salwą karabinową zakończyli oficjalny program obchodów. Również przy powstańczej mogile nad Świdrem zebrała się grupa okolicznych mieszkańców chcących z jednej strony oddać hołd poległym, z drugiej zaś – poznać rekonstruktorów i porozmawiać o ich hobby oraz historii.
Była to pierwsza (i z całą pewnością nie ostatnia) tego typu inicjatywa historyczna na terenie gminy. Dzięki przyjętej formule „ruchomego wydarzenia”, udało się opowiedzieć o Powstaniu Styczniowym nie tylko w samych Porębach, ale w wielu miejscowościach gminy. Bardzo cieszymy się, że na każdym etapie naszego marszu nie brakowało osób chcących oddać hołd powstańcom, dowiedzieć się czegoś na temat wydarzeń z 1863 roku czy poznać tajniki budowy XIX wiecznej broni. W imieniu Projektu Historycznego „Konspiracja” bardzo dziękuję Gminnemu Ośrodkowi Kultury, bez pomocy którego, realizacja naszego pomysłu nie byłaby możliwa.

Tekst Tomasz K. Żurawski, Fot. P. Ratajczyk, P. Sokół